Səbinə Novruzova Avropanın ən böyük startap akseleratoru “Startupbootcamp”-da startapların və innovasiya ekosisteminin yaradıcısı və startap mentorudur. Amsterdamda yaşayan Səbinə, qadınların texnologiya və Web3 fəaliyyəti ilə bağlı layihələri həyata keçirir. Sabina NFT.NYC və NFT London kimi çoxsaylı Web3 və texnologiya konfranslarında çıxış edən, hətta Nyu-Yorkun Tayms meydanında da görünən təcrübəli natiq və influenserdir. O, həmçinin Amsterdamda keçirilən TEDxTalent Night-da iştirak edib, eləcə də qadınlar və daha geniş auditoriya üçün Sİ və Web3 üzrə seminarlar keçirib.
Bizə uşaqlığınızdan danışın.
Mən Bakıda doğulub böyümüşəm və kitab oxumağı, video oyunları oynamağı və televizora baxmağı sevən tipik hər şeyi bilən uşaq idim. Həyatımdakı ən mühüm mərhələlərdən biri mənim və qardaşım üçün ilk kompüterin alınması oldu; o zaman mənim 9–10 yaşım var idi. Bu təcrübə həqiqətən mənim karyera yoluma və başqalarına kömək etmək istəyimə təsir etdi. Mən həmişə texnologiya və insanlarla qarşılıqlı əlaqə də daxil olmaqla müxtəlif vəzifələrdə işləyə biləcəyim bir iş istəmişəm. Mən öz maraqlarıma uyğun mövqedə olduğum üçün özümü şanslı hesab edirəm.
Təhsilinizi harada almısınız?
Həmişə ADA Universitetinə daxil olmaq istədiyimi bilirdim. Qarşıma məqsəd qoydum və ona çatmaq üçün iki il ərzində çox çalışdım. Mən iki dəfə ADA Universitetinin məzunu olmuşam: bakalavr və MBA. İqtisadiyyat qrupumuz ilk, bir növ eksperimental idi; professorlar da gördüklərinin bəhrəsinin olub, bizim üçün faydalı olacağına əmin olmaqda maraqlı idilər. İqtisadiyyatın mənim maraq dairəmə aid olmadığını bilsəm də, bu təcrübəni yüksək qiymətləndirirəm, çünki o, mənə məlumatlar və insanlarla işləmək, həmçinin öyrənmək və istədiyimi əldə etmək haqqında çox şey öyrətdi. Universitet iddialı, maraqlı insanlarla tanış olmaq üçün əla yer idi. 17 yaşım olanda dostlarım və mən sahibkarlıq səyahətimizə başladıq. Mən komandamızda qrafik dizayner idim və biz ADA Universiteti və kiçik və böyük bir sıra digər şirkətlərlə müxtəlif müstəqil layihələr üzərində işlədik. 19 yaşımda ilk “Run2Help” adlı startap ideyası yarandı. Bu, istifadəçinin gün ərzində atdığı addımları sayıb, onları pul vəsaitinə çevirən və qazanılmış məbləği xeyriyyə məqsədilə ianə etmək imkanı verən mobil tətbiq idi. İki dostum və mən ADA Universitetində startap müsabiqəsində ikinci start yeri tutduq və Azərbaycan İKT Fondunun qrantını aldıq.
Futurist olmaq nə deməkdir və bunun üçün hansı bacarıqlar tələb olunur?
Futurist olmaq konkret bir peşədən daha çox ruh halıdır. Söhbət müəyyən bacarıq və ya biliklərdən getmir. Əksinə, düzgün düşünməkdən gedir. Futuroloq olaraq həm texnoloji, həm də sosial yeniliklərdən xəbərdar olmalısınız. Söhbət təkcə Web3, Metakainat, NFT, blokçeyn və süni intellekt (Sİ) kimi tendensiyaları izləməkdən getmir. Bu, həm də bu yeniliklərin cəmiyyətə və iqtisadiyyata necə təsir etdiyini başa düşməkdən ibarətdir. Siz bu dəyişikliklərdən xəbərdar olmalı və onların ölkənizin və dünyanın gələcəyinə necə təsir edəcəyini təxmin etməyi bacarmalısınız. Bir futuroloq olaraq siz həmişə dəyişikliyi səbirsizliklə gözləyirsiniz.
Metakainat nədir və o, real olaraq istifadə oluna biləcəkmi?
Metakainat haqqında danışmazdan əvvəl başa düşməliyik ki, o, İnternetin növbəti dalğası və ya iterasiyası olan Web3 konsepsiyasına aiddir. Hazırda istifadə etdiyimiz Instaqram, Google, YouTube və Facebook, hamısı Web Two-nun bir hissəsidir; keçmişdə İnternetin yeni yarandığı dövrdə mövcud olanlar isə Web One-dır. Web3 indikilərdən tam fərqli olmayacaq, Instaqram, Facebook və s. yenə də istifadədə olacaq, lakin bəzi hissələr inkişaf edəcək. Onun konsepsiyası əşyaları onlayn saxlamaq üçün daha təhlükəsiz üsul olan blokçeynə əsaslanır. Buraya kriptovalyuta, blokçeyn, Metakainat və NFT daxildir, lakin Sİ daxil deyil. Metakainata keçərək bunun virtual reallıq olduğunu dərk etməliyik. Ən populyar istifadə nümunəsi və başa düşülməsi üçün ən asan nümunə — oyunlardır. Siz oyun və ya hətta virtual sürücülük üçün VR dəbilqələrdən istifadə etməyi təsəvvür edə bilərsiniz. Bu virtual reallıq dəbilqələri hətta Bakıda müxtəlif ticarət mərkəzlərində mövcuddur.
Metakainatın imkanları ilə bağlı şəxsi təcrübəniz nədən ibarətdir?
Şəxsən mən virtual ev və virtual həyat qurmaqda, hətta ondan həzz almaqda çox dəyər görmürəm. Ancaq uşaq vaxtı çoxlu video oyunları oynadığım üçün oyunları sevirəm. Metakainatın təhsil üçün inanılmaz dərəcədə faydalı olduğunu hesab edirəm. Metakainatla 2,5–3 il əvvəl İstanbulda yaşayarkən tanış olmuşam. Bu, pandemiya dövrü idi və mən işləmək və müxtəlif startapların böyüməsinə kömək etmək istəyirdim. Metakainatdan istifadə edən Amerika startapı ilə işləməyə başladım. Bu autizm, DEHB və disleksiyası olan uşaqlar üçün tədris məqsədli virtual reallıq idi. Təsəvvür edin ki, autizmli uşağa 10 dəqiqə dəbilqə taxıb, onları sevimli personajlarının yer aldığı çox əyləncəli cizgi filmi mühitinə qərq edirsiniz. Bu tip texnologiya xüsusi ehtiyacı olan uşaqların təhsilində istifadə oluna bilər. Təsəvvür edə bilərsinizmi ki, onlar öz sevimli cizgi filmi dünyasına tam qərq olub hansı sevinci yaşayacaqlar? Bu texnologiya bu uşaqların həyatını həqiqətən dəyişə bilər.
Metakainat davamlılığa təsir edəcəkmi?
Metakainat daha səmərəli və davamlı olmaqla davamlılığa təsir etmək potensialına malikdir. Bunun üçün ətraf mühitə təsirini azaltmaq üçün bütün texnoloji və digər resurslardan səmərəli istifadəni təmin etməliyik. Buraya blokçeyndə və İnternetdə qurulan hər şeyi dəstəkləmək və qurmaq üçün sərf olunan enerji daxildir. Bununla belə, Metakainatın və Web3-ün artan populyarlığı ilə enerji səmərəliliyini artırmaq üçün səylər göstərilir. Metakainat mümkün qədər davamlı olsa belə, yeganə sual açıq qalmaqdadır: insanlar real istehlakı virtual təcrübələrlə əvəz edəcəklərmi?
NFT və Sİ moda və dəbdəbə sənayesində hansı rol oynaya bilər və onlar hansı çətinliklərlə üzləşə bilər?
Bu, Web3 NFT Metakainat tədqiqatında mənim sevimli nümunələrimdən biridir. Mən modanı sevirəm və düşünürəm ki, bir çox NARGIS jurnalının oxucuları da onu sevir. Rəqəmsal moda istər virtual reallıq oyununda, istərsə də sosial şəbəkədə avatarınıza taxa biləcəyiniz virtual geyimdir. Rəqəmsal moda əvvəlcə insanların virtual reallıq gözlükləri vasitəsilə baxa bildiyi virtual geyimləri nümayiş etdirmək üçün bir yol kimi düşünülmüşdü; amma biz hələ o səviyyəyə çatmamışıq. Hal-hazırda filtr və ya güzgü ilə virtual geyimləri sınaya bilərsiniz. Ən çox bəyəndiyim rəqəmsal moda nümunələrindən biri Coach brendidir ki, hər kəsin Coach çantasını öz üzərində görə bilməsi üçün Nyu-York küçələrinin birində güzgü quraşdırıb. Bu, müştərilərə məhsulun onlara necə görünəcəyini görməyə kömək etmək üçün əla marketinqdir. Bəyənsələr, çantanı ala bilərlər. Virtual Nike idman ayaqqabısını isə aldığınız zaman siz həm rəqəmsal, həm də fiziki olaraq ayaqqabılara sahib olmağa imkan verən bir cüt fiziki ayaqqabı da alırsınız. Sual isə budur: niyə rəqəmsal ayaqqabıya ehtiyacınız var? Siz onu avatarınıza yerləşdirə bilərsiniz, lakin Metakainat hələ nisbətən yeni olduğu üçün çoxumuz yəqin ki, hələ avatarlardan istifadə etmirik. Bununla belə, bu rəqəmsal cüt ayaqqabı həm də sizin üçün xüsusi endirimlər, sadiqlik kartları və xallar əldə etmək kimi unikal imkanları açan açar rolunu oynayır. Hazırda bir çox süni intellekt alətləri generativ süni intellekt kimi tanınan real təsvirlərin yaradılmasına yönəlib. “Midjourney” kimi proqramlar hazırda çox populyardır, çünki onlar çox real görüntülər yarada bilirlər.
NFT və Sİ-nin kəsişməsi mövzusunda maraqlı olanlara nə məsləhət görərdiniz? Daha ədalətli və etik bir gələcək qurmaq üçün çalışan insanlara hansı resursları tövsiyə edirsiniz?
Təxminən 3-5 il əvvəl başlayan və indi də davam edən öz biznesinizin qurucusu olmaq, doqquzdan beşə qədər işi tərk etmək və öz işini açmaq tendensiyası dəb halını alıb. Ancaq bu yolla gedən hər kəs sonda məmnunluq tapa bilməz. Öz biznesinizi qurmaq və ya qurmamaq barədə qərar verməzdən əvvəl şəxsiyyətinizi və məqsədlərinizi nəzərə almaq vacibdir. Təcrübənizi bölüşməklə yaxşı bir şirkətdə işləməyi və ya texnoloji startap qurmaqdansa, influenser olmağı üstün tutduğunuzu görə bilərsiniz. Bu sahəyə girməzdən əvvəl cavab verəcəyiniz suallar: Bəlkə bir futuroloq kimi bu haqda öyrənmək istəyirsiniz? Yoxsa övladlarınıza karyera seçimində kömək etmək üçün texnologiya və cəmiyyətin gələcəyi haqqında öyrənmək istəyirsiniz? Və ya bəlkə bu sənayedə işləmək və ya bu məkanda öz biznesinizi qurmaq istəyirsiniz. Bu günlərdə, bütün səs-küy səngiyəndən sonra insanlar getdikcə daha çox Web3, NFT, Sİ, Metakainatın faydalılığına diqqət yetirirlər; bu da sadəcə əyləncəli texniki bir şeydən kənara çıxır. Əksinə, tamamilə fərqli bir dünya və ya cəmiyyət üçün açar kimi qiymətləndirilir. Hər halda, ən son yeniliklərdən xəbərdar olmaq istəyirsinizsə, sizə yerli və qlobal icmalara – biznes, texnologiya və digərlərinə qoşulmağı və fəal olmağı məsləhət görərdim. Beləliklə, gələcəyin bizim üçün hazırladığı hər şeydən xəbərdar ola bilərsiniz.
